Монголын нийгэм танд хэрхэн санагдаж байна /ЭССЭ/

Модод тоосоо хөдөлгөж шинэхэн соёолох навчсаа хүлээж,нар хүртэл нэг л дулаан санагдаж,салхи хүртэл зөөлөн үлээсээр эх нутагт минь хавар ирлээ.Наран ургаж,уулсын оройд үүлс хөшилдөн,нарны ээл илчинд цас хайлбартан эх орны минь нэгэн өдөр эхэллээ.                                                                                                                  Хүн бүрийн царай нэг л гундуу,хүсэж мөрөөдөх нь тэс ондоо атлаа хөмсгөө зангидаж хөлөө зөөж ядан алхах нь яг ижил цаанаа л нэг гунигтай санагдана.Арга ч үгүй биз.Хавар гэдэг бол бидний хувьд хамгийн хэцүү улирал.Хөдөөгийн хэдэн малчид маань мал сүргээ онд мэнд оруулаад төл бойжуулах их ажилд дарагдан гэртээ орж цайгаа ч уух завгүй мал ,төл хоёрынхоо хойноос гүйсээр байдаг цаг.Хот суурингийн иргэд цагаан сар,гурван сарын найман,гурван сарын арван найман,дөрвөн сарын нэгэн гээд бараг өдөр бүр нэг баяр тэмдэглэсээр хэдэн  төгрөгөө барсан хоосон ч биш хоолтой ч биш гэмээр өдөр хоногийг өнгөрөөж яваа.Өнөөдөр бидний амьдарч буй нийгэмд ийм нэгэн дүр зураг харагдаж байгааг уншигч та надаар хэлүүлэлтгүй анзаарч яваа биз...Өнөөдөр монголын нийгэм танд ямар санагдаж,хэрхэн төсөөлөгдөж байна та өөрөөсөө нэг асуугаад үзээрэй.

Уран зураг,утга зохиол,уудам орчлонд үй олон өнгө будаг байдаг бол өнөөдрийн монголын нийгэмд хар бас цагаан гэсэн хоёрхон өнгө ядруухан тэнүүчилж явна.Хаашаа ч харсан өр төлбөр гэсэн хүмүүс,хэнтэй ч уулзсан өнөөдрийн хоолоо яаж олхов гэж санааширсан иргэд.Зэрэг зиндаатай,мөнгөтэй хөрөнгөтэй нь энгийн иргэдээсээ цойлоод бурхны амьдралаар замнаж явахад бор тойрогхон өөрсдийгөө болгох гэж яваа иргэд бугийн амьдрал туулж явна.Энэ нийгмийн гашуун үнэн.Өнөөдөр хаана хүний эрх зөрчигдөж ,хэн хохирч ,хэн буруутгагдаж байна вэ?Тэнд өнөө муусайн энгийн иргэд.Албан тушаалтанд хахуул өгөх мөнгө тэдэнд даанч байхгүй.Ар гэрээ яая гэж байж зээл авдгүй л юм бол уучлаарай гээд хаалгаа хаадаг тийм тогтолцоо манайд байна.Аятайхан ажил олж хийе гэхээр тархийг нь биш толгойтой үсийг нь тохсон хувцсыг нь хараад голдог болсон дэндүү гэмээр дэндүү шударга бус орчинд бид амьдарч байна.                                                                                                                         Өнөөдөр гадаа  хүйтэн сандал дээр хэдэн хүүхдийнхээ оройн хоолных нь мөнгийг олоод өгөхсөн гэж бодон ширхэгийн бохь,чихэрхэн зараад сууж байгаа ээж,эмээ,аав хэд байгаа бол?Өөрөө ч өмсөх хувцасгүй өлөн ходоодтой шил цуглуулж яваа хүн хэр их бол?Ингээд бодохоор хоёрхон сая хүн амтай миний монгол хайран хүнээ гаргуунд нь гаргаад зүгээр л нийгмийн шаар шавхруу хэмээн нэрлэж болно гэж үү.Анхнаасаа энэ тэр тэтгэмж,сан,тусламж гэж хэд гурван цаас өгч сонгуульд ялах гэсэн шунахай санаа өвөрлөөгүй бол энгийн иргэд залхуурч хүний гар харна гэж үү?Өөр өөрсдийн чадахаа хийгээд өмсөх хувцас идэх хоолоор дутхааргүй амьдрах их эрч хүч,итгэл тэдэнд байсан.Гэтэл өнөөдөр дөчин сая толгой малтай хоёрхон сая  монголчууд бид арьсан гутал өмсөөд явж чадахгүй байна шүү дээ.Манай дээд эрх мэдэлтнүүдийн хэтэрхий хий хоосон амлалт,хэнэггүйхэн зурсан хэдэн гарын үсэгний цаана хэдэн сая хүн хохирч үлдэж байгааг ойлгож анзаарддаггүйдээ өнөөдөр монголын ирээдүй,монгол хүн ,энэ нийгэм дорой байна.Хатуу ч гэлээ хэлэх гэсэн үг минь хэнээс айхгүй өгүүлэх  гашуун үнэн.Юм бүхэн хоёр талтай.Энэ нийгмийн бурууг эх орны эзэн болсон иргэн бид бас үүрэх учиртай.Хий мөрөөдөж хүний гар харсаар бид цаг хугацаа,эрүүл мэнд,сайхан амьдралаа балладаг дэндүү залхуу улс.Дээд хэдэн дарга нарынхаа амыг хараад алгаа тосоод суучихдаг арчаагүй байдал энэ өнгөгүй,мөнгөгүй нийгмийн хар барааныг дагуулж байгааг сана.Хэн ч, хэзээ ч ,хаана ч ,юу ч хийж болно гагцхүү түүнийгээ хүнд биш өөрийн сайн сайхны төлөө хэмээн сэтгэж энэ нийгмээ өөрчлөхөд ганц ч болов дусал нэмэр болохуйцаар хийх  хэрэгтэй.

Нийгмийг хүмүүн бид түүхэн амьдралынхаа явцад бий болгож түүндээ нийгэмшин соёлжиж ирсэн бол өнөөдөр нийгмийнхээ боол нь болчихоод гэлдэрч явна.Би боддог юм хүн бүр дор дороо өөрийн гэсэн ухаалаг ганц зүйл хийхэд нийгмийн бараан асуудлаас цөөн ч болов хасагдах болов уу гэж.

-Гудамжинд явахдаа идсан чихрийн цаас,татсан тамхины иш,уусан ундаан саваа ил задгай хаядаггүй бол,

-Хүн бүр би биедээ чадхаараа тусалж,хэнийг ч ялгалгүй харьцдаг байвал,

-Хөгшид,ахмадаа өөрийн ээж шигээ хайрладаг болбол,

-Өнөөдрөө бус маргаашаа  ирээдүйгээ харж алхдаг бол,

-Хүн бүр өмнөө зорилготой,өөдрөг золбоолог байвал энэ нийгэмд өөр олон өнгө будаг холилдон хонгилын үзүүрт ирээдүйг харах гэрэл сүүдийх нь лавтай.

                        Улирал нь хүртэл дөрвөн янзаар солигдож ,эрс тэс уур амьсгал ноёрхдог миний монголын минь нийгэм нь хүртэл яагаад заавал адил байх ёстой гэж.Үүнийг эх орныхоо эзэд нь болсон бид л өөрчилж гэгээлэг болгож чадна.Дөрвөн улирлын өдөр бүхэндээ зовхи тэнэгэр золбоо хийморьтой,нийгмийн стрессгүй жаргалтай амьдрах цаг ирж байгаа гэдэгт би итгэж байна.Ирж яваа цаг сайхан.                                  

"Анхны бүтээл"-д сойсон радио хөрөг

Өвөө бидэн хоёр

/Эхлэл хөгжим/

            Хар өглөөгүүр гал түлээд хамаг толгой тархи эргүүлээд хаячих юм гэж  ах эгч нар их л ууртай сэрдэгсэн.Өвөөд ундууцаж байгаа нь тэр.Аргагүй дээ,үүрээр сэрчихээд гал түлж, бидний унд цайг бэлтгээд нэг их чухал ажилтай хүн шиг яаран гардагсан даа, миний өвөө...                                                                                        

Өвөөг хэзээ сэрсэнийг ,хаашаа явсаныг хэн ч мэдэхгүй бүгд унтаж хоцордог ч  өвөөгийн түлсэн галын халуунд сэрцгээж  байхгүйг  нь анзаарна.

/хөгжим/

Их үдийн алдад өвөө хоёр гараа зөрүүлэн нуруугаа үүрээд,ямар нэг юмаа гээчихсэн юм шиг  доош харан тонголзож, хөлөө энд тэнд тавин алхалсаар буцаж ирнэ.Аав: “хоол ундаа ч идэхгүй өдөр болтол хаачдаг байнаа та ,гэртээ  амраад  байж бай л даа” гэж өвөөг зэмлэнэ.Өвөө яг л аав ээждээ загнуулж байгаа хүүхэд шиг доош харан дуугүй сууна.Надаас ялгарах юм нь өнөө дүнсэн улаанаа бүдүүн гэгч нь ороогоод уугиулж гарна даа.

Би өвөөг гэрт байвал дэргэд  нь эрх хав шиг л эрх дархтай амьтан.Өвөөгийн дэргэд суухад буурал үснээс нь дүнсэн тамхины үнэр  сэнхийж ,над руу харах зөөлөн харцнаас нь хайр гэрэлтэж,хар бор ажил хийсээр моонийсон гараараа толгойг минь илэхэд нэг л дулаан мэдрэмж төрдөг байж билээ.

Өвөө бусдаас илүү надад хамгийн их хайртай.,Ахыгаа өдөж цохичихоод зөрүүлээд гараа далайхад нь л уйлчихна.Өвөө бурууг минь мэдсэн мөртлөө л намайг өмөөрнө.Үгүйдээ л чихэр тараасан ч надад нэг  юмуу хоёрыг заавал илүү өгнө.Өвөө бид хоёр бие биенийхээ нууцыг хадгална.Намайг буруу хэрэг хийвэл аав ээжээс нууна.Бид хоёр тэндээ л нэг булагнаж байгаа нь тэр.

            Өвөө тэтгэврээ авахаар явахдаа  намайг ёс юм шиг дагуулж явна.Учир нь өвөө заншил ёсоор авсан ганц шил юмаа надаар хоёр жижиг цэвэр усны саванд хийлгэж авах гэж тэр.Мундаг нарийн  арга олсон байгаа биз.Би ч тэр ажлаа сайн хийхээр барахгүй хөөрхөн шан хүртчихнэ. Би ч хахуулийг нь авсан болохоор цоожтой авдар л гэсэн үг.Манайхан мэдчихээд өвөөдөө архи уулгалаа гэж загнавал “өвөө архи уугаагүй ш дээ” гэж улаан цагаан мэлзэнэ.Бид хоёр гэж нэг иймэрхүү...

Анх сургуульд ороод цагаан толгой цээжилж хэдэн үсэг сийлэх гэж мунгинаж суухад өвөө л гарыг минь барьж зөв бичиж сургасан.-“Миний хүү балаа зөөлөн дар,нэг шугаманд цэх бич ” гэх өвөөгийн үг багшийнх шиг аядуухан бас дотно.Одоо миний өдий зэрэгтэй  яваа  өвөөгийн минь  л эрдэм.

Ах эгч нартай ам муруйх үед өвөө “Эвтэй бай миний хүүхдүүд” гэж сургана.Тэр үедээ үгийг нь авч хэлэлцдэггүй байсан ч одоо бодоход хамгийн үнэн хамгийн хэрэгтэй үг байжээ.

Өвөө юмханаар юм хийдэг гарын дүйтэй хүн байж билээ.Гэрийн зуух,хогийн шүүр,галын хутгуур,тогооны хусуур,сандал ер нь гэрт хийх юм мундахгүй,өвөө л бүгдийг хийчихнэ.Бас болоогүй ээ,гэртээ,ахынд бүр хөрш  айлдаа хүртэл  хүртээхийг бодно.Тэр бүхнээ өглөө бүр эртлэн гарч энд тэндээс бөөгнүүлж ирсэн өөрийн цуглуулга дундаасаа эвлүүлээд шинэ юм шиг болгоно.Энэ нь өвөөгийн эвлүүлэх авъяас бус өнөө эв нэгдэл хэмээх үгийн хүч гэлтэй.                                                

Уг нь миний  өвөөг  Гомбожавын Баатар гэдэг. хүний их эмч хүн л дээ...

Хаана л хүн өвдөж зовно тэнд хамгийн түрүүнд очоод эм тариа ,энэ тэр болоод суудагсан.Ямар сайндаа л хажуу хөрш айлын эгч даралт харвах гээд байна гээд долоовор хуруугаа өргөчихөөд өвөө дээр орж ирж байхав дээ.Эмнэлэг дуудахгүй яагаав гэж өвөөг асуухад хажууд жинхэнэ эмч байхад халтуурны сувилагчаар яах вэ дээ,гэж билээ.

         Хааяа жаахан “юм” хүртчихээд миний охин өвөөдөө ир гээд байн байн үнсэж,миний муу бондгор бор гээд өхөөрдөнө.Түүнийг нь харсан ээж –“Өвөө охин хоёр ажлаа хийж дээ” гээд инээдэгсэн.Өвөө бид хоёр тэрүүхэндээ л нууцаа задлахгүй гэж хичээдэг байсан ч үнэндээ тэд бидний нууцыг  хэдийн мэдчихээд биднийг цаашлуулна.Өвөөг шоолж гэрээр нэг инээд хөөр болоход өвөө –“За за тэр яах вэ,бүгдээрээ хөзөрдье”гэнэ.Хөзөр бол өвөөгийн эзэмшсэн хоёрдахь мэргэжил нь.Хэр баргийн хүнд хожигдоно гэж байхгүй.Хожих нь гарцаагүй болоод ирвэл ”Хөзрын сайнаар биш ухаанаар хождог юмаа”гээд  сүүлийн модоо  ширээн дээр тас хийтэл шидчихнэ.Тэр үед миний бяцхан цээжинд нар мандах шиг баярлана.

         Хөөрхий, өвөө минь хүний өөрийн нийлсэн 12 хүүхдээ хүнээс дутахааргүй өсгөж бүгдийг нь ажил амьдралын замд нь оруулаад өөрийгөө ч гэх завдалгүй бидний төлөө л гэж явсаар хорвоогийн мөнх бусыг үзсэн дээ.

/хөгжим/

              Одоо манайд өвөөгийн намайг нэгдүгээр ангид ороход хийж өгсөн жижигхэн бор сандал бий. Тэр сандал дээр суугаад гэрийн даалгавраа хийнэ.Өвөөтэйгээ  нарлахаар гарахдаа бариад гарна.Хашааны гадна өвөө газар завилаад сууна.Харин би өнөө бор сандал дээрээ цомцойгоод өвөөтэйгээ том хүн шиг хууч хөөрч эхэлнэ.Тэр гэгээхэн өдрүүд саяхан мэт боловч өнөөдөр би аль хэдийн хорь гарсан бүсгүй болжээ.Өвөөгийн сандал дээр одоо суувал надад арай л жижигдэх байх даа.Уг нь тэр сандал анх шар байсан юм.Хар модоор хийсэн болохоор өргөж явахад хүнд гэж жигтэйхэн.Гэсэн хэдий ч би тэр сандалдаа их дуртай.Надаас хойш ах эгч нарын хүүхдүүд ирэхдээ сууж, гадаа гэртгүй чирж явсаар өнгөлсөн юм шиг л гялгар бор болгосон доо.Тэр сандал өвөө бид хоёроос хойш хэдэн ч хүний гараар орсон юм бүү мэд.Тэгсэн мөртлөө одоогийн гар хийцийн сандалнаас хамаагүй бөх.Өвөөгийн холч ухаан,эв нэгдлийн хүчээр бүтсэн болохоор тэр.

Тэр жижигхэн бор сандлыг харах болгонд өвөөтэйгээ өнгөрүүлсэн хүүхэд насны он жилүүд өнөөдөр мэт сэтгэлд ойрхон санагдана.